Havada Bulut

Havada bulut...

Yazın mavi gökyüzünde başımızı kaldırıp yukarı baktığımızda neyin eksikliğini hissederiz? Uçurtma? Zeplin? Superman? Tamam bunlar da olsa olur ama tabii ki bulutlardan bahsediyoruz. Yağmur getireni, şimşek çaktıranı, usul usul süzüleni, patlamış mısıra benzeyeniyle doğanın en hoş ama bir yandan da en mütevazı süslerinden biri dersek çok mu şiirsel olacak? O halde biraz bilimsel olalım da nötrlensin.

Bulut nedir?
Yerküre yüzeyinin üst kısmında, atmosferin yere yakın kısmında gözle görülür bir kütle oluşturur şekilde bir araya toplanan buz kristalleri ya da minik su damlalarıdır. Bunları oluşturan şey elbette buharlaşan sudur. Buharlaşan su, havadan daha hafif hale gelince yükselmeye meyleder. Yükseldikçe de soğur ve tanecikleşir. Bu taneciklerin hepsi bir arada durunca güneş ışınlarının ta içlerine kadar girmesine izin vermezler. Bütün görünen dalga boylarını yansıtırlar ve böylece beyaz hallerini alırlar.

Renk meselesi
Bulutların beyaz olma eğilimini açıkladık. Yeri gelmişken neden gökyüzünün mavi olduğunu da hatırlayıverelim: Beyaz güneş ışınları atmosferin içinden geçip yerküreye ulaşmaya çalışırlar. Beyaz aslında tüm renklerin karışımı, bütünüdür. Havadaki moleküllerin boyutları, ki ağırlıklı olarak nitrojen molekülleridir bunlar, ışığı kırarak görünen ışın dağılımında en iyi maviyi görünür kılacak kadardır. Diğer renkler dağılarak yeryüzüne doğru yola devam ederler.

Bulut olgunlaştıkça, kendisini oluşturan tanecikler de büyür ve biraz ağırlaşınca yağmur olarak aşağı geri inerler. Damlacıklar arasındaki mesafe açılınca, güneş ışınlarının bulut içine sızması kolaylaşır ve yansıtılmaz hale gelir. Böyle olunca da bulutun beyaz pamuk şekeri halinden uzaklaşıp iç karartıcı renklere bürünmesi kaçınılmaz olur.

İnce bulutlar çevrelerindeki ortamın rengini yansıtmaya da meyilli oldukları için, gün doğumu ya da batımında farklı renkleri yansıtabilirler.

Bulut tipleri
Bulut tipleri, genel görünümlerine ve atmosferdeki yüksekliklerine göre belirlenir: Cirrus bulutları, lif lif, büklüm büklüm görünürler. Cumulus bulutları pofuduk ve pamuk şeker görünümünde olanlardır. Stratus bulutları düz ve yayvandırlar. Genellikle koyu renkteki, yağış getirmeye yakın olan bulutlar bunlardır.

Sadece bu üç tipten fazla bulut çeşidi duyduysanız, bunun nedeni de atmosferdeki yüksekliklerine göre bu isimlerin başlarına çeşitli ön ekler gelmesidir:

Cirro: 6 km’den yukarıdaki bulutlar için kullanılır.

Alto: 1.8 ile 6 km arasında seyreden bulutlar için kullanılır.

Daha alçakta yer alan bulutlar için özel bir terim bulunmaz.

Ek olarak Nimbo (son ek olarak da kullanılabilir ve bu durumda nimbus halini alır): Kar ya da yağmur üreten bulutlar için kullanılır
Bu durumda ekler ile tipleri birleştirelim bakalım ne elde edeceğiz:

Cirrus: 6 km civarındaki ince bulutlardır. İpliksi, şerit şerit görünümleriyle tanınırlar. Kelime, Latincede “saç dalgası, buklesi” anlamına gelir.

Cirrocumulus: 6 km civarındaki yumuşak, dağınık, parça parça görünümlü bulutlardır. Dalga dalga bir görünümleri vardır.

Cirrostratus: 6 km civarındaki yukarıdaki incecik, hare görünümlü bulutlardır. Pek narindirler.

Altocumulus: 2.5 ile 6 km arasındaki orta boy pofuduk görünümlü bulutlar. Parçalı ya da katman katman olabilirler. Yığın yığın oldukları için gölgelidirler, minik parçalar halinde dağılmaya heveslidirler. Çok etkileyici görünürler.

Altostratus: 2 ile 5 km arasındaki ince, bütün görünümlü bulutlardır. Gökyüzünü epey örterler, bembeyaz değil de grimsi olma eğilimindedirler.

Nimbostratus: Epey koyu gri, yağmur getiren bulutlardır. Yağış olduğu sürece geniş katmanlar halinde göğe yayılırlar, güneşi tamamen kapatırlar.

Stratocumulus: 2 km’den daha aşağıdaki alt tarafı yayvan, üst kısmı pofuduk görünümlü bulutlardır. Beyazlı grili olabilirler.

Stratus: 2 km’den aşağıdaki bütün, kalın katmanlı bulutlardır. Hafif yağışa sebep olabilirler, zaten bunun ipucu olan gri rengi taşırlar.

Cumulus: 2 km’den daha aşağıdaki pofuduk bulutlardır. Alt kısımları daya yatay olmaya meyilli ise de net bir çizgi halinde olduğu söylenemez. Koyuna en fazla benzetilen bulut tipi bu olsa gerek. The Simpsons’ın jeneriğindeki bulutlar da epey iyi örnek olabilir hani.

Cumulonimbus: 2 - 15 km civarı yükseklikteki görkemli, gösterişli, kocaman bulutlardır. Epey yoğun görünürler. Üst bölümü genelde yassıdır ve geniş bir alana yayılır. Alt kısmı daha koyudur ve yağışa neden olabilir.

Bulut hareketleri
Bulutların hareketi tahmin edeceğiniz üzere rüzgarlara bağlıdır. Çok yukarılarda seyreden cirrus bulutları bazen o kadar şiddetli hava akışlarına maruz kalırlar ki, saatte 150 km hızla hareket ettikleri bile olur.

Sis de bir bulut mudur?
Bu sorunun akla gelmesi normal. Epey benzediklerini inkar edemeyiz. Nitekim sis için yeryüzünü kaplayan bir stratus bulutu deniyor. Yere yakın hava tabakasının içinde yayılmış halde bulunan minik su damlaları ya da kristallerin oluşturduğu sis, yürürken içine girebildiğimiz bir buluttur aslında.

Uzaylı bulutlar
Sadece dünyamızda değil, güneş sistemindeki diğer gezegenlerde de bulut olabilir. Bir atmosfer yapısı var olduğu sürece bulut oluşumu da doğaldır. Mars semalarında, incecik buz zerreciklerinden oluşan bulutlar süzülür. Bildiğimiz anlamda hayat barındırma olanağı her zaman tartışılan Mars dışındaki gezegenlerin bulut içerikleri farklı olabilir tabii ki. Örneğin Venüs’ün bulutları sülfürik asit damlacıklarından oluşur. Jüpiter ve Satürn’de amonyum hidrosülfid esas maddedir. Uranüs ve Neptün’ün atmosferleri ise metan bulutları ile doludur. Yine Satürn’ün uydusu Titan’ın göklerinde de sıvı metan damlacıklarının oluşturduğu bulutlar vardır.

Biraz daha bilgi lazım bana diyenler ve de bol bol bulut resmi görmek isteyenler için bakınız.